Нясвіжскія навіны Юзэфу Казіміраўну я неяк сустрэла на прыпынку гарадскога аўтобуса каля райбальніцы.
— Прыязджала па медыцынскую даведку. У санаторый збіраюся, — патлумачыла жанчына. — Чаму ж не паехаць?! За пуцёўку трэба даплаціць только 20 працэнтаў, а гэта 143 рублі.
Праз 15 дзён Юзэфа Цвірко вярнулася з Нарачы. І я пацікавілася, як ёй адпачывалася.
— Цудоўна. Медыцынскія працэдуры — якія пажадаеш. Харчаванне — смачнае і дастатковае. Адпачыць і падлячыцца едуць людзі з усіх куточкаў Беларусі, вельмі шмат расіян. Вольны час мы праводзілі цікава. Я люблю песні, і мы многа і з асалодай спявалі, — расказала мая суразмоўца. Раней яна пабывала ў санаторыях “Бярэзіна”, “Іслач”. Час ад часу, калі падыходзіць пенсіянерцы чарга, можа сабе гэта дазволіць. Дзеці даўно выраслі, унукі дарослыя. Ужо і праўнука падарылі бабулі.
— Ёсць для каго пажыць, — не хавае эмоцый Юзэфа Казіміраўна. — Наш трохгадовы Дзімка такі цікавы, разважлівы хлопчык. Я шмат праводжу з ім часу, калі прыязджае з Нясвіжа да сваіх дзядулі і бабулі — майго старэйшага сына Віталія і нявесткі Ані — у нашу вёску Затур’ю. Якраз побач з маім домам абсталявана дзіцячая пляцоўка: горка, арэлі, пясочніца. Мы гуляем там. А дома шмат яму чытаю, хлопчык ведае літары, ведае маркі аўтамабіляў.
Юзэфа Казіміраўна ўзгадвае пра сваё дзяцінства, пра маладосць. Як бацька пяшком, басанож, хадзіў у Нясвіж. Прыносіў дзве буханкі хлеба, болей на рукі не давалі, — і такая радасць у хаце. Або калі хлеб у скрыні на падводзе ў вёску прывозілі. Яна, дзяўчынка, чаргу выстойвала, купляла і, дамоў ідучы, паўбуханкі з’ядала. Такі быў смак.
— Хто некалі нас так глядзеў, як цяпер дзетак глядзяць, калі бацькам трэба было працаваць?! Хто нам так дапамагаў?! Год пасядзіш у дэкрэтным водпуску — і ўсё, ідзі на працу. Мяне мама, нябожчыца, выручала, калі я сыноў нараджала, дзякуй ёй. Дзіцячага садка ў вёсцы ж не было. А цяпер тры гады з дзіцем сядзяць, могуць — мамы, а могуць — таты, як лепей, як зручней, дзяржава такое рашэнне прыняла. Для дзетак ёсць усё. Бацькі на іх грошы атрымліваюць. Месцаў у садках хапае. Такое жыццё настала, рай — не ўмірай. Чаму некаторыя лю- дзі бываюць незадаволенымі? Чаму хочуць невядома чаго?
Усё жыццё Юзэфа Казіміраўна працавала ў вясковым гандлі. Пачынала ў магазіне райспажыўтаварыства ў роднай Затур’і ў 1969 годзе. Пасля яе перавялі загадчыцай у суседнія Бузуны, працавала, пакуль там не зачынілі гандлёвую кропку ў 2001 годзе. Папрасілі пагандляваць у Андрушах — яшчэ туды ездзіла чатыры гады. На той час нашай гераіні ўжо споўнілася 66 гадоў. Калі звольнілася са спажыўкааперацыі, працавала ў нявесткі Святланы ў прыватным магазіне. Яе вопыт быў запатрабаваны. Ёсць з чым параўноўваць, як было і як стала. І якасць жыцця, і якасць умоў працы.
— Не разумею, чаму цяпер некаторыя стогнуць: “Ой, цяжка, рабіць не буду”, — абураецца Юзэфа Казіміраўна. — А як жа мы працавалі?! Цукар з базы прывозілі ў 50-кілаграмовых мяшках, а мы на месцы фасавалі. Муку пшанічную вышэйшага гатунку з такіх жа мяшкоў шуфлікам насыпалі, адважвалі, а жытнюю і пшанічную першага гатунку адпускалі мяшкамі за здадзенае дзяржаве малако. Па камбікорм сама ў Вілейку ездзіла, грузчыкаў па Бузунах шукала, хто б мяшкі ў калгасны склад скінуў з машыны. Масла жывёльнае да нас паступала вялікімі брускамі. Трэба было яго акуратна рэзаць. А бывала перамерзлае, крышылася. Тое ж і з халвой. Наваждаешся з такім таварам. Цяпер тавар фасаваны. Вагі электронныя. Пакупнік можа разлічыцца банкаўскай картачкай. А мы капейкі пералічвалі, на драўляных лічыльніках костачкі перакідалі. Таксама нарыхтоўвалі ягады, макулатуру, шкляныя бутэлькі. А колькі тлуму было, калі наступіў татальны дэфіцыт, калі ўвялі купоны. Дагэтуль памятаецца, як дзялілі пасцельную бялізну. Усяго на ўсіх не хапала, заставаліся незадаволеныя.
Зімой, у снежныя замёты, яе муж Станіслаў Леанідавіч, калгасны механізатар, расчышчаў дарогу, падвозячы заадно Юзэфу Казіміраўну ў бузуноўскі магазін. Зойдзе яна ў памяшканне, а там холадна, трэба было распаліць грубку, наглытацца дыму. Бліжэй да цяпла ставіла слоікі з агуркамі, памідорамі, сокамі, скрынкі з віном, каб не перамерзлі. Пазней ужо правялі ў магазіне паравое ацяпленне, нанялі апальшчыка.
Спачатку ў магазіне не было сігналізацыі, выручку, калі не даязджала інкасацыя, прадавец несла дамоў. А зімой пасля сямі гадзін вечара, калі вешала на дзверы замок, была ўжо глыбокая цемра. Мая суразмоўца цяпер з усмешкай успамінае, як у адзін з такіх вечароў у завіруху яны з паштальёнкай заблу- дзіліся. Ішлі дамоў, арыентаваліся на далёкае святло ліхтароў каля фермы. Думалі, што яна затур’янская, а падышлі — аказалася сейлавіцкай. Давялося варочацца. Муж прыйшоў сустракаць на дамоўленае месца — а жонкі там няма. Вось тады было не да ўсмешак.
Аб цёплым сезоне ў Юзэфы Цвірко ўспаміны трохі іншага кшталту, але ўсё роўна — пра вялікую занятасць, бясконцыя клопаты, вірлівае жыццё:
— Летам ездзіла на работу на веласіпе-дзе. І ў абед імчалася дамоў, каб падаіць карову, якую прыгналі з пашы. Калі ж якраз у мой перапынак прывозілі ў магазін хлеб, затрымлівалася, прымала яго, і пасля не проста ехала, а ляцела на тым веласіпедзе, каб усё паспець зрабіць. Яшчэ нам адмяралі “дзялкі” буракоў у калгасе, трэба было палоць іх, убіраць, карэнне ўручную грузіць на машыну. І ўсё гэта — у вольны ад асноўнай работы час. Дапамагалі сыны. Да працы яны былі прывучаны. Не, цяпер усё інакш.
Юзэфа Казіміраўна захоўвае граматы за працоўныя дасягненні. Побач з імі ляжаць дыпломы і граматы за творчасць, за ўдзел у раённых фестывалях і канцэртах. Так, на фестывалі “Таленты маёй сям’і” спявала з сынам Вячаславам і ўнучкамі Веранікай і Танюшай песню “Дом родной”, прадстаўлялі Затур’янскі СДК, занялі першае месца. Любімая песня маёй суразмоўцы: “А годы летят, наши годы, как птицы, летят и некогда нам оглянуться назад…”. Яна такая жыццёвая… Яшчэ моцна кранае сэрца жанчыны песня “Журавли”. Яе заўсёды спяваў муж Станіслаў у Дзень Перамогі, Дзень вызвалення Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў. На жаль, спадарожніка жыцця ўжо няма на гэтым свеце. А вось гармонік яго захоўваецца, як добрая памяць.
З асаблівай пашанай Юзэфа Казіміраўна адносіцца да свята 9 Мая. Іх сям’ю не пашкадавала вайна. Пры вызваленні ад фашыстаў Польшчы загінулі два браты яе мамы — Антоній і Пётр Мохарты, трэці брат — Емяльян — вярнуўся дамоў без нагі, а іх сястру Юзэфу немцы схапілі, і сляды дзяўчыны згінулі.
Неспакойна на свеце і цяпер. Ідуць войны. Адна — побач з Беларуссю, на Украіне. Навіны Юзэфа Казіміраўна глядзіць і слухае рэгулярна. Перажывае: за дзяцей, унукаў, за ўсіх добрых людзей. Хаця б у нас было спакойна. Бываючы кожную нядзельку ў касцёле, моліцца за мір на зямлі, за ўзаемапавагу. Гаворыць: “Што ж гэта за свет такі стаў, калі нянавісць паміж людзьмі?! Мой тата, нябожчык, казаў: “Не рабі ніколі дрэнна бліжняму. Бог рассудзіць, чыя праўда”. Мне 76-ы год, і я свае ўчынкі звяраю па бацькавых наказах”.
Яна любіць сваю малую радзіму. Некалькі разоў ездзіла да сваякоў у Польшчу. У гасцях было добра, але хацелася дамоў.
— Нідзе няма лепш, чым на сваёй роднай зямлі, — упэўнена мая гераіня. — Дзякуй Богу за ўсё: і за смутак, і за радасць… Што прызначана лёсам, тое і маем. Ёсць такая прымаўка: хай не выежна, але вылежна — не раскошна, але спакойна. І гэта трэба цаніць.
Тамара ПРАЛЬ-ГУЛЬ,
заслужаны журналіст
Беларускага саюза журналістаў.
