Нясвіжскія навіны Нікому жыццё не дае ўсё адразу. А так хацелася б, асабліва ў маладосці. На самой справе да нечага станоўчага ў жыцці можна прыйсці толькі шчыра папрацаваўшы, прыклаўшы шмат намаганняў па дарозе да сваёй мары. А калі і цяжкасці трэба пацярпець. У гэтым упэўніліся юныя ўдзельнікі праекта «Парады з вуснаў несвіжан» падчас сустрэчы з вядучым генетыкам краіны і нашым земляком Расціславам Хмелем.
Расціслаў Дзмітрыевіч нарадзіўся ў Нясвіжы ў сям’і святара Дзмітрыя Пятровіча Хмеля, былога настаяцеля храма Георгія Перамоганосца, ветэрана Вялікай Айчыннай вайны, ганаровага грамадзяніна нашага горада, і Алены Пятроўны, рэгента хору таго ж храма і адначасова медыцынскай сястры Нясвіжскага раддома.
У свой час Расціслаў Хмель скончыў СШ №3 г. Нясвіжа, затым педыятрычны факультэт Мінскага медінстытута.
— А далей ішло ўсё так, як запраграміравана Богам, — гаворыць Расціслаў Дзмітрыевіч.
Маладому доктару прыйшлося па размеркаванні папрацаваць ў Кургане — гэта абласны цэнтр Расійскай Федэрацыі. А пасля (не хапіла толькі двух месяцаў да 27 гадоў) яго прызвалі ў армію. У якасці лекара ён служыў на Далёкім Усходзе. У Мінск вярнуўся пасля чатырох з паловай гадоў работы і службы. Спачатку ўзялі на працу ўрачом аддзялення сёмай гарадской клінічнай бальніцы. Праз паўгода Расціслаў Дзмітрыевіч стаў загадчыкам прыёмна-дыягнастычнага аддзялення дзіцячага корпуса гэтай жа бальніцы. Затым амаль пяць гадоў працаваў у дзіцячым неўралагічным аддзяленні. Неўзабаве філіял Інстытута медыцынскай генетыкі акадэміі навук (тады СССР) аб’явіў конкурс на заахвочванне дактароў, якія жадаюць працаваць у гэтай галіне. Прайшоў конкурс і быў прыняты як педыятр-генетык. Справе ў галіне медыцынскай генетыкі Расціслаў Дзмітрыевіч аддаў больш за трыц- цаць гадоў. Зараз ён навуковы супрацоўнік лабараторыі медыцынскай генетыкі і Рэспубліканскага навукова-практычнага цэнтра “Маці і дзіця”, акрамя таго — кансультант-генетык па нярвовых хваробах і адказны за медыка-генетычную службу Мінскай вобласці.
Юныя несвіжане з цікавасцю знаёміліся з Расціславам Хмелем, з размовы ўзялі шмат карыснага.
Расціслаў Дзмітрыевіч успомніў свае школьныя гады, добрыя настаўленні бацькоў, якія перамяжоўваліся са строгім выкананнем царкоўных правіл. Напрыклад, у іх сям’і пост трымалі не толькі бацькі, але і дзеці. Падчас строгага посту на стале самым жаданым пачастункам былі сушаныя яблыкі, грэцкія арэхі і чарнасліў.
Адносіны да царквы і веры ў той час былі ўвогуле адмоўнымі і гэта выклікала напружанасць у зносінах. Хтосьці з аднакласнікаў, асабліва хлопцы, маглі і пакрыўдзіць, кінуўшы ўслед абразлівае: “пападзішка”, “пападзюк”.
Настаўнікі не ўхвалялі наведванне царкоўных служб, бывала нават, што дзеці святара адчувалі несправядлівасць у ацэнцы сваіх ведаў.
— Але я рабіў усё так, каб быць хай сабе не першым, але ў першых радах. З другога ці трэцяга класа спяваў у хоры, які вяла Клаўдзія Якаўлеўна Шышыгіна. Быў салістам-запявалам. Разам з хорам прымаў удзел у фестывалі-конкурсе “Чырвоныя гваздзікі” ў Мінску, — распавядае Расціслаў Дзмітрыевіч.
У яго атэстаце пасля заканчэння школы значыліся толькі чатыры чацвёркі — па матэматыцы: алгебры і геаметрыі, фізіцы і беларускай мове. На ўрачыстай лінейцы Расціслаў Хмель атрымаў Пахвальны ліст за поспехі ў вывучэнні гісторыі і біялогіі. Гісторыю выкладаў Іван Іванавіч Лосеў, франтавік і выдатны педагог. З удзячнасцю ўспамінае Расціслаў Дзмітрыевіч настаўнікаў хіміі Соф’ю Канстанцінаўну Кандыбовіч і Людмілу Сцяпанаўну Дзянісаву, якая выкладала яшчэ і біялогію. Памятае ён і тое, як наведваў гурток па хіміі ў СШ №1, які праводзіла Валянціна Мікалаеўна Мя- дзведская. А беларускую мову і літаратуру ў яго выкладаў Павел Кузьміч Прануза.
— Гэта дастойны павагі чалавек. Дзякуючы яму мы знаёміліся з творчасцю многіх вядомых паэтаў і пісьменнікаў не толькі па падручніках, але і пры асабістых сустрэчах. У нашай школе пабывалі Пімен Панчанка, Іван Шамякін, Міхась Лынькоў, Данута Бічэль-Загнетава і многія іншыя. Павел Кузьміч быў асабіста знаёмы з гэтымі аўтарамі і не мінаў магчымасці, калі тыя адпачывалі у нясвіжскім санаторыі, запрасіць на размову з юнымі чытачамі, — успамінае зямляк.
У мудрую навуку нас-таўнікаў цесна ўпляталіся парады бацькі-святара:
— Чалавек павінен мець і розум, і галаву,
і душэўны спакой,
каб усё перамагчы і ўсё ведаць, каб выбраць, што рабіць у складанай сітуацыі. Таму кожнаму даецца крыж,
які ён нясе па сваіх сілах. І ў першую чаргу, не чалавек выбірае, што яму рабіць, а Бог выбірае для чалавека.
Наш суразмоўца патлумачыў і сутнасць сваёй прафесіі: Для таго, каб стаць генетыкам, трэба ўсё жыццё вучыцца. Вучыцца, каб разу- мець, як плод становіцца чалавекам, як чалавек жыве, развіваецца, старэе і памірае. Але ўсё гэта запраграміравана ў чалавеку і зараз ужо расшыфраваны геном чалавека. Таму цэлы шэраг захворванняў можна прадухіліць. Гэта тычыцца раку малочнай залозы, скуры, цэлага шэрагу нярвова-мышачных захворванняў, чым я і займаюся.
Расціслаў Дзмітрыевіч засяродзіў увагу сваіх слухачоў на тым, што наша фізічнае здароўе і духоўны стан узаемазвязаны:
— Кожны чалавек, калі ён сапраўды верыць і для яго ўздзеянне веры мае вялікае значэнне, то ён сам сябе фізічна лепш адчувае. Як расказваў тата, у час вайны не было ні казармаў, ні ўмоў для жыцця, а салдаты амаль не хва- рэлі, бо верылі, што перамогуць, што змогуць адпомсціць за свае знішчаныя гарады і вёскі.
Бацька (айцец Дзмітрый) прымаў удзел у вызваленні Беларусі, і што толькі вера ў Бога і малітва ўратавалі яго ад смерці. Шэсцьдзясят гадоў ён праслужыў з куляй у пазваночніку, якую хірургі не маглі дастаць, баяліся, што настане інваліднасць. Бацька ніколі не прасіў лішняга, а быў моцны і здаровы. З шасцідзесяці гадоў царкоўнага служэння — пяцьдзесят два — у Нясвіжы — настаяцелем Свята-Георгіеўскага храма, з 1957 па 1964 быў яшчэ і благачынным Нясвіжскага благачыння.
Час бяжыць хутка. І сённяшнія юныя суразмоўцы Расціслава Дзмітрыевіча калі-небудзь створаць свае сем’і, стануць бацькамі. І, вядома, захочуць бачыць сваіх дзяцей здаровымі і шчаслівымі. Для гэтага, на думку ўрача і генетыка, патрэбна наступнае:
— Трэба весці здаровы лад жыцця, адкінуць звычкі, якія выклікаюць пашко- джанне рэпрадуктыўнай функцыі арганізма. Цяплей апранацца. Калі ёсць тыя ці іншыя парушэнні ў арганізме, не запускаць іх. Бо, напрыклад, тая самая ангіна можа выклікаць пашкоджанне нырак. І хлопцы, і дзяўчаты не павінны пазбягаць прафілактычных аглядаў.
Зараз ёсць нават цэлая галіна ў медыцыне — дзіцячая гінекалогія. У нашым цэнтры пятнаццаць коек і яны ніколі не пустуюць. Дзяўчаты, якія маюць тыя ці іншыя праблемы са здароўем, лечацца.
Ёсць выпадкі, калі дзяўчаты становяцца маці да пятнаццаці гадоў. Гэта не вельмі добра, бо іх арганізм яшчэ не падрыхтаваны да мацярынства. І ўзнікае цэлы рад псіхалагічных пытанняў. Цяжарнасць павінна наступіць пасля шлюбу, бліжэй да 18-20 гадоў. Зараз у нас шлюб “пастарэў”. І гэта тое, чаго не павінна быць.
Расціслаў Дзмітрыевіч патлумачыў, які адбітак на здароўі будучых дзяцей пакідае курэнне бацькоў:
— Калі курыць жанчына, то гэта кепска для сасудаў лёгкіх. У мужчын гэта дастаткова негатыўна ўплывае на развіццё і выдзяленне сперматазоідаў. За 2-3 месяцы да наступлення цяжарнасці будучыя бацькі павінны адмовіцца ад шкодных звычак. Цяжар- насць трэба планаваць і да такой важнай падзеі ў жыцці сям’і трэба рыхтавацца. Таму гэтыя прэпараты неабходна прымаць мужчыне і жанчыне загадзя. І яшчэ важны момант: свае праблемы з дзетанараджэннем: калі і колькі нарадзіць дзяцей, муж і жонка павінны вырашыць у перыяд ад 25 да 40 гадоў. Бо ў жанчыны з узростам за кошт старэння яйцаклеткі можа ўзнікнуць парушэнне ў будове храмасомаў, якія ўступаюць у апладатварэнне, а ў мужчыны проста можа ўзнікнуць бясплоддзе або мутацыі сперматазоідаў.
Свае веды ў галіне медыцыны і генетыкі Расціслаў Дзмітрыевіч Хмель прымяняе і па-за межамі цэнтра “Маці і дзіця”. З 1993 года ён з’яўляецца членам праваслаўнага Брацтва трох віленскіх мучанікаў, якое з 1991 года існуе пры Саборы Пятра і Паўла ў Мінску. Яго праца ў брацтве заключаецца ў дапамозе хворым:
— Ёсць такое захворванне: рассеяны склероз. Пры брацтве маецца дом царкоўнай еднасці — кінанія. Кожны месяц людзі з такім захворваннем збіраюцца там. Духаўнік брацтва протаіерэй Юрый Залоска праводзіць службу, спавядае. А пасля я аказваю дапамогу людзям з цяжкай спадчыннай хваробай.
Не прамінулі рабяты задаць пытанне і пра любімыя кнігі нашага земляка.
— Чытачом, зараз ужо Нясвіжскай цэнтральнай раённай бібліятэкі імя Паўлюка Пранузы, я быў заўсёды, бо калі бярэш у рукі кнігу, то адчуванні зусім іншыя, чым калі ты чытаеш на тэлефоне ці слухаеш аўдыёдыск. Чытачом школьнай бібліятэкі я стаў у другім класе. Тады ж запісаўся і ў бібліятэку, якая размяшчалася на першым паверсе Ратушы.
Наш зямляк звярнуў увагу юнакоў і дзяўчат на тое, што менавіта вера заўсёды дапамагала людзям жыць і дапамагае зараз:
— Нават у складаны для царквы час большая частка людзей да веры ставілася станоўча, без веры ў Бога ніхто жыць не мог і не жыў. І дзяцей хрысцілі, і памерлых хавалі з бацюшкам, акрамя асобных выпадкаў.
Неяк наш зямляк прызнаўся, што, нягледзечы на гады, праведзеныя ў сталіцы, Нясвіж ён, па-сутнасці, ніколі надоўга не пакідаў, як і храм Георгія Перамоганосца, прыхаджанінам якога ён сёння з’яўляецца. Сын Расціслава Дзмітрыевіча — Дзмітрый Хмель гадоў дзесяць таму скончыў Маскоўскую вышэйшую школу бізнесу па спецыяльнасці “эканаміст” і ўвесь гэты час працаваў па прафесіі. У 2023 годзе ён стаў слухачом завочнага аддзялення Мінскай духоўнай семінарыі ў Жыровічах, збіраецца паўтарыць шлях свайго знакамітага дзеда, у гонар якога яго і назвалі.
Расціслаў Дзмітрыевіч параіў юным несвіжанам шанаваць здабыткі людзей, якія жылі ў Нясвіжы і яго ваколіцах, вывучаць гісторыю роднага горада і свайго роду, жыць сумленна, не быць абыякавымі. Менавіта ў гэтым ён бачыць сутнасць жыцця. Што стане галоўным для тых, хто яго слухаў, пакажа час. Але, у каго шмат укладзена, ад таго шмат і чакаюць. І хочацца верыць, што чаканне не будзе дарэмным.
Валянціна Шчарбакова,
кіраўнік праекта
“Парады з вуснаў несвіжан”.
Фота
Святланы Польскай.
