Нясвіжскія навіны Кастрычнік 1942 года. Цяжкія баі з фашыстамі за горад Белы Калінінскай вобласці. Непадалёку быў знакаміты Ржэў. А за спіной — Масква, сталіца, сэрца нашай вялікай савецкай дзяржавы. Камсамолец Чыстоў, ураджэнец Іванаўскай вобласці, памочнік камандзіра ўзвода аўтаматчыкаў, узначальваў дэсант на танках. Варожая куля параніла байца падчас аднаго з баёў. Пасля шпіталю ён вярнуўся ў свой узвод.
У снежні камбат маёр Пахомаў сабраў байцоў і паставіў задачу. Патрэбны былі добраахвотнікі для арганізацыі дыверсійных груп у тыле ворага. Жаданне выказалі ўсе. Міхаіла Чыстова прызначылі камандзірам дыверсійнай групы. Праз некалькі дзён камсамолец-франтавік са сваімі 12-цю таварышамі апынуўся ў Сенненскім раёне Віцебскай вобласці. Ім трэба было ўстанавіць сувязь з партызанамі. Тут дзейнічалі дзве брыгады заслонаўцаў, створаныя легендарным Канстанцінам Заслонавым. (Канстанцін Сяргеевіч Заслонаў (1910 — 1942 гг.) напярэдадні вайны працаваў начальнікам дэпо станцыі Орша. У час акупацыі стварыў і ўзначаліў Аршанскае антыфашысцкае падполле. У лютым 1942 г. узначаліў партызанскі атрад, які хутка вырас у партызанскую брыгаду. Партызанская мянушка яго — Дзядзька Косця. Загінуў у баі з акупантамі ў Сенненскім раёне ў лістападзе 1942-га. Герой Савецкага Саюза (1943 г.).
Атрад, у які трапіў Міхаіл Чыстоў, называўся “Аршанец”. Ён уваходзіў у склад 1-й заслонаўскай брыгады.
Першая аперацыя прайшла марознай студзеньскай ноччу 1943 года. Міхаіл Фёдаравіч Чыстоў праверыў гатоўнасць сваіх падначаленых і даў каманду рыхтавацца да доўгага паходу. Іх шлях ляжаў на чыгуначную станцыю Багушэўск. Ішлі лясамі, міналі варожыя гарнізоны. Праз гэтую станцыю на ўсход накіроўваліся эшалоны з варожай сілай і тэхнікай. Сувязны партызан Прыгода, падпольшчык на станцыі Орша, даў ім расклад руху паяздоў. На досвітку партызаны дасягнулі сваёй мэты. Вартавога знялі выстралам з бязгучнай вінтоўкі. Падрыўнікі падклалі пад рэйкі міну. Пачуўся гул цягніка. Ён ляцеў на вялікай хуткасці. І вось — выбух. Уздрыгнула зямля. Шуганула полымя. Пачуліся стрэлы. Але партызаны ўжо схаваліся ў лесе. І толькі яны размясціліся, каб адпачыць і перакусіць, як на іх выйшаў немец з аўтаматам у руках. Гэта была аблава. Ад- стрэльваючыся ад ворагаў, падрыўнікі рушылі далей, углыб лесу.
Пасля яны актыўна працавалі на чыгунцы Орша — Лепель. Яна была выве- дзена са строю, каб перашкодзіць гітлераўцам падмацоўваць свае злучэнні на франтах. Неяк узарвалі штабную нямецкую машыну і на сваю базу вярнуліся з сакрэтнымі дакументамі і двума палоннымі афіцэрамі. Іншым разам у адной з вёсак Віцебшчыны абясшкодзілі групу немцаў, забраўшы з сабой пяць аўтаматаў, пісталеты, вінтоўкі, шэсць коней з сёдламі. Пры адыходзе партызан фашысты пачалі страляніну, але завейная студзеньская ноч схавала народных мсціўцаў.
Вясной 1944 года ў атрадзе разведкі, якім камандаваў Міхаіл Чыстоў, даведаліся, што ў адну з вёсак збіраюцца карнікі. Хлопцы зрабілі на іх засаду. Фашысты і паліцаі ехалі на дзвюх фурманках. Толькі не хлеб з салам чакалі іх, а партызанскія кулі. Восем ворагаў былі забіты, два трапілі ў палон.
Так разведчык, каман- дзір Міхаіл Чыстоў са сваімі сябрамі змагаўся з ворагам, вызваляючы ад яго беларускую зямлю.
Летам 1944 года ён ваяваў у шэрагах Чырвонай Арміі. З баямі дайшоў да Кенігсберга. Атрымаў цяжкае раненне.
Франтавік, камуніст, інвалід Вялікай Айчыннай вайны Міхаіл Фёдаравіч Чыстоў завочна закончыў універсітэт. На розных пасадах працаваў добрасумленна, адказна. Ён быў узнагаро- джаны ордэнам Айчыннай вайны 2-й ступені, шматлікімі медалямі, у т.л. — “За доблесную працу”.
У Нясвіжы М.Ф. Чыстоў працаваў начальнікам РБУ, намеснікам старшыні райвыканкама, узначальваў раённы камбінат бытавога абслугоўвання. У 1970-я гады кантора быткамбіната знаходзілася ў адным будынку, на адным паверсе з рэдакцыяй раённай газеты “Чырвоны сцяг”. З Міхаілам Фёдаравічам мы часта сустракаліся. У цёмным касцюме, з “калодачкамі” ўзнагарод, строгі, з пачуцём годнасці, ён выклікаў у нас, моладзі, вялікую павагу і хваляванне.
Тамара ПРАЛЬ-ГУЛЬ, член Беларускага саюза журналістаў.
