Нясвіжскія навіны Сёння наш аповед — пра добрага сябра газеты несвіжанку Алену Сцяпанаўну Яроміну, пастаянную падпісчыцу “раёнкі”. З друкаваным выданнем яна знаёма даўно.
— Колькі сябе памятаю, у нашай хаце заўсёды былі газеты. Спачатку іх выпісваў бацька. Потым выпісвала я. “Раёнку” асабліва любіла і люблю чытаць, бо яна расказвае мясцовыя навіны, пра людзей, якія жывуць і працуюць на Нясвіжчыне. Многіх ведаю добра, кагосьці — толькі завочна, і хочацца прачытаць пра іх болей. Вось і зараз як цікава атрымалася. Прыйшла да мяне дзяўчына з рэдакцыі, з фотакамерай, Дарына, а яна аказалася ўнучкай Валянціны Мітраковай, якую я добра ведаю, бо Валянціна Аляксандраўна была высокапрафесіянальным спецыялістам на Нясвіжскім маслазаводзе і актывісткай грамадскага жыцця. Чалавек на людзях, на віду, пра яе “раёнка” пісала не раз, — расказвае Алена Сцяпанаўна.
Кажа, што з задавальненнем чытала ў некалішнім “Чырвоным сцягу” публікацыі яго супрацоўнікаў Івана Тартоўскага, Гена- дзя Крэскіяна, Міхаіла Кадэбскага, Тамары Ярмоленкі. Ведала іх. З Тамарай Пятроўнай сябравала, а з яе будучым мужам Анатолем Алена вучылася ў адным класе Нясвіжскай беларускай сярэдняй школы.
Цяпер Алену Сцяпанаўну ў газеце асабліва прывабліваюць публікацыі гістарычнага кшталту, чые-небудзь успаміны. Яны выклікаюць узгадкі, часам нават слёзы, настальгію аб пражытым, перажытым, сум аб тых, каго няма побач. Чалавек моцнага характару, яна бывае і сентыментальнай. Усё-такі знаходзіцца ў тым узроставым адрэзку, калі чалавеку 90+.
Як чытачка, мая суразмоўца яшчэ і строгі крытык. Уважлівая, педантычная, з унутраным пачуццём дысцыпліны і парадку. Магчыма, гэтыя рысы ў ёй сфарміравала прафесія фінансіста, якая патрабавала зносін з людзьмі і грашыма. Так было, калі працавала ў падатковай інспекцыі, дзяржстраху, райфінаддзеле ці рэвізорам у аддзеле адукацыі, калі прымала аплату за камунальныя паслугі ў камунгасе. Пятнаццаць гадоў аддала працы ў райаддзеле ўнутраных спраў. Месцы работы часам даводзілася мяняць, таму што ў арганізацыі выключаліся абавязкі, якія яна выконвала. Гэта былі 1950—1960-я гады, ішло станаўленне, рэфарміраванне, пошук лепшых формаў гаспадарання. Алене Сцяпанаўне даводзілася прыжывацца ў новых калектывах, але яна не губляла аптымізму.
З маёй суразмоўцай цікава мець зносіны, слухаць яе. Памятае многія падзеі, расказвае пра іх, шануе гісторыю роднай зямлі. Яе бацька, Сцяпан Раманавіч Еўтух — удзельнік дзвюх войнаў. Спачатку — з белапольскімі акупантамі. І калі ў 1921 годзе нашы землі па Рыжскім дагаворы адышлі Польшчы, салдаты — ураджэнцы Заходняй Беларусі спыталі ў каман-дзіра, куды ім цяпер ісці. У адказ пачулі: куды хочаце. Яны выбралі малую радзіму. З фронту нашы землякі пяшком дабраліся ў Гара-дзею, адсюль разышліся па сваіх вёсках. Сцяпан Еўтух — у родныя Гусакі.
На вялікую Айчынную вайну бацька пайшоў ужо чалавекам сямейным. Яго жонкай стала ўдава з дваіма дзецьмі, нарадзіліся яшчэ тры дзяўчынкі. Жылі яны ў вёсцы Затур’я. Брат мабілізаваўся на фронт летам 1944-га, адразу, як толькі вызвалілі ад немцаў Беларусь, бацька прызваўся чуць пазней, у верасні.
— Вярнуўшыся з фронту, бацька расказваў, як “фактычна голымі рукамі” бралі польскі Кракаў, бо паступіў загад захаваць ад разбурэння гэты прыгожы старажытны горад; як плылі па Вісле мёртвыя людзі і коні, а акрываўленая пена ўздымалася вышэй моста. Пасля былі фарсіраванне Одэра, узяцце Берліна, сустрэча на Эльбе з амерыканскімі салдатамі. Саюзнікі пачаставалі нашых салдат кансервамі, бацька нават нам іх прыслаў. А мы, дзеці, пасля з пустых бляшанак рабілі кубкі з драцянымі ручкам.
Расказваў тата таксама, як яны, салдаты, радаваліся, калі пачулі паведамленне, што вайна скончылася. Усе са сваёй зброі ўверх стралялі, цэлы феерверк наладзілі, — апавядае Алена Сцяпанаўна.
Застаўся ў памяці і той дзень, калі бацька вярнуўся з вайны. Ён і два саслужыўцы з Ракавіч прыйшлі пяшком з цягніка з Гарадзеі, Сцяпан Раманавіч адпачыў у іх і накіраваўся далей, дахаты. Нейкім чынам радасная вестка ўжо даляцела да Затур’і, і старэйшая сястра Алены, Валя, напрасткі панеслася насустрач бацьку.
— Залезлі потым разам на печ, абнялі тату, і такое вялікае пачуццё шчасця ўзнялося ў душы: жывы, вярнуўся, ён з намі… Вярнуўся і брат Саша. Яму пад Кенігсбергам, а затым — у Чэхаславакіі, дзе баі працягваліся яшчэ і пасля 9 мая 1945 года, вельмі дасталося. Мы ж, калі паштальён прыносіў пісьмо з фронту, баяліся нават чытаць яго: а раптам — бяда?!
Ветэран Сцяпан Раманавіч Еўтух быў узнагароджаны ордэнам Айчыннай вайны 2-й ступені.
Страшныя дні перажылі ў вайну і яны ў вёсцы. У Сейлавічах стаяў буйны нямецка-паліцэйскі гарнізон, у Язвінах і Бузунах — партызаны. Затур’я знаходзіцца паміж імі, і была каменем спатыкнення. Неяк ноччу прыйшлі сюды і адны, і другія.
Партызанам удалося выслізнуць з вёскі па завулку, на якім стаяла (і цяпер стаіць) родная хата Алены Сцяпанаўны. Фашысты кінуліся ўслед. А ў гэты момант дзядуля Алены выходзіў на двор, дзверы ў сені заставаліся адчыненымі, і ў іх прыляцела нямецкая граната. Усё было паломана, пабіта, парвана, яшчэ добра, што не згарэла хата. А дзеці з матуляй начавалі ў пограбе. Там для іх былі зладжаны і пасцелі.
І яшчэ пра адзін выпадак з вайны расказала Алена Сцяпанаўна. Як, адступаючы, калі іх добра савецкія войскі прыціснулі пад Мінскам у 1944-м, немцы бамбілі наваколле. Бамбілі вёску Рымашы на Капыльшчыне, мост праз Тур’ю недалёка ад мяжы нашых раёнаў. Мост гэты будавала сям’я Еўтухаў, бо іх зямля ва ўрочышчы Халява знаходзілася па абодва берагі рэчкі. Мост уцалеў, а вось поле ад выбухаў пакрылася вялікімі варонкамі, і збажына была ўся пабітая.
Муж Алены Сцяпанаўны, Іван Андрэевіч, ураджэнец Курскай вобласці, жыў з бацькамі ў Луганску ва Украіне. Калі іх вызвалілі ад фашысцкай акупацыі, з 14-і гадоў працаваў на заводзе, вырабляў снарады для фронту. Пасля шыў салдатам боты. Як працаўніка тылу, яго ўзнагародзілі медалём “За добрасумленную працу ў Вялікую Айчынную вайну 1941 — 1945 гг.”. Ужо ў мірны час адслужыў у арміі, застаўся на звыштэрміновую. Трапіў у нясвіжскую воінскую часць. Тут яны з Аленай і пазнаёміліся. З часам пажаніліся.
Раённую газету Алена Сцяпанаўна не выпісвала толькі ў 1971—1978 гадах, калі яны служылі ў складзе абмежаванага кантынгенту савецкіх войск у Венгрыі.
Цяпер яна жыве адна, бацькоў, мужа не стала. Сын Уладзіслаў у свой час закончыў Беларускую сельгас- акадэмію, жыве і працуе ў Горках. Дачка Таццяна з залатым медалём закончыла Нясвіжскую СШ №2, атрымала прафесію інжынера-канструктара машынабудавання. Жыве ў Луганску. У Алены Сцяпанаўны чацвёра ўнучак, трохгадовы праўнук Лёвачка і 4-гадовая праўнучка Анечка.
Так склалася, што па лёсе яе сям’і зноў катком прайшлася вайна. Новая. Неанацысцкая, неабандэраўская.
— Як яны ва Украіне жылі з 2014 года?! Запасаў прадуктаў дома не мелі, бо дагэтуль проста куплялі ў магазінах, што патрэбна. А тут давялося збіраць па кватэрах, у каго былі крупы, у каго — мука, у каго — бульба. Варыва гатавалі ў вялікай каструлі ў двары на кастры, а касцёр распальвалі з паламанай мэблі, бо дроў, як у нас, там няма. Потым раздавалі кожнаму гарачую ежу. Спалі то ў падвале, то ў ванным пакоі, то сядзелі ў туалеце. Вокны завешвалі коўдрамі, каб не разляталася шкло па кватэры і не параніліся людзі, — бядуе Алена Сцяпанаўна.
Калі кіеўскі рэжым павёў палітыку знішчэння свайго ж рускамоўнага народа на паўднёвым усходзе Украіны, Таццяна з дачкой і ўнучкай прыязджала ў Нясвіж, да мамы і бабулі, жылі колькі часу, потым зноў вярнуліся ў Луганск. Яны і зараз там. Алена Сцяпанаўна расказала мне, як малая Аня на рускай мове, якую забаранілі радыкальныя нацыяналістычныя ўкраінскія ўлады, дэкламуе верш пра сённяшнюю вайну на яе роднай зямлі. Дзіця, у жылах якога цячэ беларуская, руская, украінская і нават індзійская (яе бацька — выхадзец з Індыі) кроў, хоча, каб не падалі на іх снарады, не гінулі людзі, каб усталяваўся мір на зямлі.
Як бачыце, Алена Сцяпанаўна не толькі пастаянны чытач раённай газеты, але і цікавы суразмоўца, адкрыты, пазітыўны чалавек, гатовы падзяліцца з іншымі сваім багатым жыццёвым вопытам.
Тамара ПРАЛЬ-ГУЛЬ,
член Беларускага
саюза журналістаў.
Фота Дарыны МІТРАКОВАЙ
і з асабістага архіву
А.С. Яромінай.
