Валерия КОБОЗЕВА Наўрад ці знойдзецца ў Беларусі падарожнік, які яшчэ не наведаў Нясвіж. Гэты горад называюць «горадам-помнікам», «сталіцай Радзівілаў», «беларускай Варшавай» і «Пярлінай Беларусі».
Нясвіж — адзін з нямногіх гарадоў Беларусі, у якім куды не глянь — убачыш славутасць: палацава-паркавы ансамбль, дом рамесніка, Замкавая вежа, гісторыка-краязнаўчы музей, касцёл езуітаў, ратуша і гандлёвыя рады, слуцкая брама і многае іншае. Кожны турыст, які абраў адпачынак у Беларусі, лічыць сваім абавязкам убачыць славутасці Нясвіжа. Акрамя ўсяго іншага, менавіта ў Нясвіжы жыве самы вядомы прывід Беларусі — чорная дама Нясвіжа. Легенду пра каханне Барбары Радзівіл і караля Рэчы Паспалітай Жыгімонта Аўгуста ведае кожны школьнік.
Але вось пра тое, што гэта не адзіны прывід Нясвіжа, ведае далёка не кожны экскурсавод!
У цені клёнаў і ліпаў, амаль у цэнтры Нясвіжа на працягу стагоддзяў знаходзіўся манастыр бенедыктынак.
Адно з самых таямнічых месцаў Нясвіжа: увесь архіў манастыра згарэў і таму незваротна згублены. Пра тое, што адбывалася за яго сценамі, сёння можна толькі здагадвацца. У сярэдзіне 19 стагоддзя бенедыктынкі пакінулі манастыр і як выкарыстоўваліся манастырскія будынкі да 1945 года — малавядома.
Ён быў пабудаваны ў 1591 годзе на сродкі Яўхіміі Радзівіл — жонкі Мікалая Крыштафа Радзівіла Сіроткі. Манастыр нароўні з іншымі значнымі будынкамі горада быў часткай абарончай сістэмы горада. Пры кляштары бенедыктынак быў пабудаваны касцёл. Аўтарам праекта быў вядомы італьянскі архітэктар Джавані Бернардоні.
Сёння на тэрыторыі былога кляштара — Нясвіжскі дзяржаўны каледж імя Якуба Коласа. Вось так лёгкім рухам рукі невядома каго манаскія келлі ператварыліся ў студэнцкі інтэрнат, а касцёл Святой Яўстафіі — у актавую залу! Аднак манастырскія сцены не толькі памятаюць многае, але і час ад часу дзеляцца сваімі сакрэтамі са студэнтамі, прыадчыняючы таямніцы мінулага. Так, напрыклад, чатыры гады таму навучэнцы каледжа адзін аднаму распавядалі гісторыі пра дзіцячы плач, гукі аргана, левітацыя свечкі. Не абышлося і без апавяданняў відавочцаў знікаючых містычных вобразаў.
Манастыр і касцёл уяўляюць сабой адзіны архітэктурны комплекс, у якім удала спалучаюцца элементы стыляў барока і рэнесансу. Першапачаткова манастыр злучаўся з горадам праз мост і быў акружаны каменнай сцяной. Сёння ад гэтай сцяны засталіся толькі асобныя ўчасткі. Будынак манастыра мае П-вобразную форму. Касцёл Святой Яўхіміі гарманічна ўбудаваны ў манастыр і з’яўляецца яго арганічнай часткай.
Касцёл Святой Яўхіміі ў Нясвіжы дастаткова вядомы. Раней у храме знаходзілася сем алтароў. Галоўны алтар быў драўляным. Яго ўпрыгожвалі карынфскія калоны і скульптуры святых. Вянчала алтар распяцце Ісуса Хрыста. Сярод іншых, у храме таксама размяшчаўся алтар Святой Ганны і помнікі двум рана памерлым дочкам Мікалая Сіроткі: Крысціне і Кацярыне. Фасад касцёла ўяўляў сабой трохярусную вежу з гадзіннікам і барочным купалам.
Уваход у манастыр ўпрыгожвае надвратная вежа, два ніжніх яруса якой перспектыўна скарачаюцца па вышыні. Ад гэтага масіўная Званіца здаецца «лёгкай» і высокай. Брама-званіца была ўзведзена ў стылі барока ў 1763 годзе.
У манастыры бенедыктынак у Нясвіжы навучаліся дочкі заможных гараджан. Так што манастыр выконваў і адукацыйную функцыю. Пры манастыры функцыянавала музычная школа і вялікая бібліятэка.
Пасля паўстання 1863-1864 гадоў па загадзе расійскага імператара Аляксандра Другога многія касцёлы і манастыры былі расфармаваныя. Гэтая доля спасцігла і манастыр бенедыктынак у Нясвіжы. Касцёл Святой Яўхіміі ў Нясвіжы быў перададзены праваслаўнай царкве ў 1866 годзе, а праз дзесяцігоддзе расфармавалі і сам манастыр. Будынкі манастыра былі прыстасаваны пад салдацкія казармы. Большая частка бібліятэкі была перанесена ў гарадскую ратушу, дзе пасля была страчана падчас пажару.
Трэба адзначыць, што ў 1920 годзе бенедыктынкі вяртаюцца ў Нясвіж і праз некалькі гадоў іх ужо налічваецца каля пяцідзесяці. Канчаткова манастыр бенедыктынак у Нясвіжы быў зачынены ў 1939 годзе. А падчас Вялікай Айчыннай вайны згарэў касцёл.
У 1988 годзе ў падвале былога касцёла быў знойдзены вялікі медны чан. У ім знаходзіліся парцалянавыя, пасярэбраныя і шкляныя вырабы. Усяго 141 прадмет сталовай посуду. Сёння гэты скарб з’яўляецца часткай экспазіцыі гісторыка-краязнаўчага музея ў Нясвіжы.
Сёння ў будынку манастыра размяшчаецца дзяржаўны педагагічны каледж імя Якуба Коласа.
У цяперашні час паездка ў Нясвіж уключана ў большасць турыстычных праграм, накіраваных не толькі на звычайны адпачынак у Беларусі, але і на экатурызм, на адпачынак на выхадныя, актыўны адпачынак і ў многія іншыя праграмы, якія прадугледжваюць Турызм і адпачынак у Беларусі. Аднак наведванне манастыра бенедыктынак прадугледжваюць толькі некаторыя з іх.
