Нясвіжскія навіны 14 кастрычніка — Дзень маці
Успаміны пра маці. Яны заўсёды суправаджаюцца тугой, бо ўжо ніколі не абдымеш яе, не пацалуеш у парыве пяшчоты натруджаныя рукі, не скажаш самых галоўных слоў. Толькі падумаеш — з удзячнасцю, бо яна дала табе жыццё, насіла на руках, прыціскаючы з замілаваннем да сябе, спявала калыханку, не спала начамі, калі табе, немаўляці,недабрылася. Любіла, вучыла, выхоўвала… Гадавала.
Была ласкавай і строгай. Больш за 20 гадоў таму журналісцкі лёс звёў мяне з цікавай жанчынай-маці, мудрай, разважлівай, справядлівай. Ужо скончыўся яе зямны шлях, а я і цяпер пакланяюся жаночаму і мацярынскаму подзвігу — інакш яе жыццё, справы, мараль не назавеш. Глыбіня яе мудрасці, адказнасці, тактоўнасці, цярпення і працавітасці — бяздонная.
Усё гэта — пра Ядзвігу Іосіфаўну Крупец з вёскі Макашы. У мяне захаваліся запісы гутаркі з ёю, а таксама аповеду аднаго з сыноў — Леаніда Фёдаравіча Крупца, былога кіраўніка нашага раёна і Мінскай вобласці, ганаровага грамадзяніна горада Нясвіжа. У іх — столькі ўсяго павучальнага, столькі фактаў-жыццёвінак, што хочацца данесці і ўсё гэта шырокай чытацкай аўдыторыі.
Мамы вучаць нас заўсёды, нават калі жыве толькі памяць.
Усе дзеці — свае
У маладосці Ядзвізе падабаўся Фёдар. Яны доўгі час сябравалі, сустракаліся, а вось пажаніцца бацькі не дазволілі. Хлопец пазней стварыў сям’ю з іншай дзяўчынай, нарадзіліся дачка і сын, толькі іх мама памерла. Франі было чуць болей двух гадоў, Тадзіку — не споўнілася і года. Вось тады і сышліся Фёдар і Ядзвіга. Стварылі новую сям’ю. У ёй нарадзіліся пяць хлопцаў. Цеплыні мацярынскага сэрца хапала на ўсіх, і ўсё ж Ядзвіга Іосіфаўна больш глядзела дваіх старэйшых, Франю з Тадзікам, каб, не дай Бог, не пакрыўдзіць чым. Калі пачынала, напрыклад, дзяцей купаць, то іх — першых. І ўсё астатняе — гэтак жа. Ведала: сіроты могуць пакрыўдзіцца, а такога дапускаць было нельга, бо сама гадавалася сіратою з пяці гадоў і памятала, як несправядлівасць раніць дзіцячае сэрца.
У невялікай сялянскай хаце (чысты пакой і кухня) месціліся двое дарослых і сямёра дзяцей. Малых маці клала спаць упоперак ложка, іншага месца проста не было. Калі дзеці падраслі, яны атрымалі па раскладушцы. Гадаваліся ў цеснаце, але не ў крыўдзе. У дружбе.
Цяжкае пасляваеннае жыццё
Пасля Вялікай Айчыннай вайны прайшло 10 гадоў — гэта было яшчэ зусім нямнога. Жыццё заставалася цяжкім.
— Мы рады былі таму, што ёсць кавалачак хлеба, — апавядае Леанід Фёдаравіч Крупец. — Я памятаю, як хадзілі па яго ў Баранавічы. Або як пяклі хлеб у вясковай печы, на лістах аеру. Бацькі трымалі дзве каровы, якія нас кармілі. Мяса было толькі на свята — вепрука калолі на Каляды і Вялікдзень. Наш дом стаіць на беразе рэчкі, таму трымалі шмат птушкі. Даглядалі агарод. Вось гэта і было галоўнымі прадуктамі: квашаная капуста, салёныя агуркі, памідоры, бульба, малако, яйкі, птушынае мяса.
Макашы — вёска немалая, у той час у ёй налічвалася 120 двароў. Працавалі дзве пачатковыя школы. Дзеці Крупцоў хадзілі ў розныя змены, і тыя, хто вяртаўся з урокаў, здымалі чаравікі ці боты і аддавалі братам — ужо ім ісці на заняткі.
— Былі моманты, калі абуць не было чаго, — кажа Леанід Фёдаравіч. — Думалі пра тое, як жыць.
У любові да працы
У вёсцы работы заўсёды шмат, у вялікай сям’і — асабліва. Акрамя клопатаў па хаце, па гаспадарцы, бацькоў чакалі абавязкі ў калгасе. Фёдар Міхайлавіч быў брыгадзірам паляводчай брыгады, доўгі час працаваў на млыне. Ядзвіга Іосіфаўна “прападала” на калгасных “дзялках”. Дзеці дружна дапамагалі ёй, кожны меў свае абавязкі. Жанчына расказвала, што на праполцы буракоў адводзіла кожнаму свайму памочніку столькі радоў, колькі адпавядала класу яго навучання: у трэцім класе — тры радкі, у чацвёртым — чатыры… Восенню, калі ўбіралі буракі, дзеці спяшаліся ў поле пасля ўрокаў. Рвалі, чысцілі карэнне. І рвалі столькі, каб назаўтра напаўдня хапала.
Увішная Ядзвіга Іосіфаўна не баялася працы. З маленства была да яе прывучана. Расказвала: “Калі памёр тата, я яшчэ ў школу не хадзіла, малая была. Праз год пагарэлі ад маланкі. Цяжка жылося. У мяне былі тры старэйшыя сястры і два малодшыя браты. І мама выгадавала нас. Старэйшыя пайшлі замуж, малодшыя яшчэ малыя, і я з трынаццаці гадоў стала гаспадыняй…”.
— Нас вучылі любіць працу, — падкрэслівае Леанід Фёдаравіч. — І мама з татам былі самым яскравым прыкладам для дзяцей.
У павазе да людзей
Дзяцей у іх сям’і выхоўвалі ў павазе да людзей, у чэснасці і прыстойнасці. Леанід Крупец узгадаў адзін выпадак, урок, што дала ім маці.
Гэта было на Купалу. Звінеў сенакос. Людзі радаваліся святу, над вёскай, над рэчкай плылі купальскія песні. А ў дзяцей былі свае забавы. Вырашылі яны пусціць у вольнае плаванне па Ушы кадкі, што моклі ў вадзе — вяскоўцы рыхтавалі рассохлую тару для засолкі гародніны (клёпкі ў ва- дзе набрыньвалі, шчыльна прылягалі адна да другой і расол не працякаў). Дзятва выкінула з бочак камяні, што служылі якарам, і пусціла іх па рацэ. Ядзвізе Іосіфаўне паскардзілася суседка: маўляў, няма яе бочак і кадушачак ля берага і гэта іх хлопцы ўчынілі такую шкоду. Маці паклікала дзяцей, пачула ад іх прызнанне і адправіла шукаць тыя кадкі. Строга наказала: “Дамоў не вяртайцеся, пакуль не знойдзеце”. І пайшлі хлопцы ўздоўж рэчкі, амаль да суседняй вёскі Мядз- вядкі Карэліцкага раёна дабрылі, пакуль убачылі “свае” бочкі. Прыцягнулі іх назад у Макашы. Маці загадала дзецям ісці да бабулі-суседкі, прасіць у яе прабачэння і абавязкова пацалаваць руку.
— Мусіць, калі б у такой вялікай сям’і дапускалі патуранне, то цяжка было б выхоўваць дзяцей, — падводзіць вынік Леанід Фёдаравіч.
Строгае выхаванне дысцыплінавала, загартоўвала характары, прывучала да самастойнасці. Ядзвіга Іосіфаўна і Фёдар Міхайлавіч на сабе паспыталі ўдары лёсу і хацелі, каб дзеці былі стойкімі, мэтанакіраванымі, не пасавалі перад цяжкасцямі. Абое ў дзяцінстве рана сталі сіротамі. Яе бацьку, якому было 43 гады, забілі за мяжу (вось вам негатыў прыватнаўласніцкай формы гаспадарання). Яго 40-гадовы бацька, які вёз у Нясвіж сабраныя падаткі, загінуў ад рук бандытаў у лесе ля вёскі Краснагоркі. Фёдару споўнілася тады тры гадкі.
“Чалавек павінен
заставацца чалавекам”
Ядзвіга Іосіфаўна была глыбока веруючым чалавекам. Вера ў Бога і дапамагала ёй у жыцці. А карані іх роду моцна перапляліся рознымі канфесіямі. Праваслаўныя жаніліся на каталічках. Дзяцей хрысцілі адны ў касцёле, другія — у царкве. Калі не было магчымасці хадзіць у касцёл — ішлі ў царкву. Маці гаварыла дзецям: “Бог — адзіны, і няма чаго дзяліць”.
— Мы і на праваслаўныя, і на каталіцкія святы нічога не рабілі, каб не перашкаджаць суседзям, — апавядае Леанід Фёдаравіч. — Такое было выхаванне. Пазней на сваіх дзяржаўных пасадах я дапамагаў у вырашэнні пытанняў па захаванні храмаў, у духоўным выхаванні людзей. Таму што дзесяць запаведзяў Божых — яны пра тое ж, што і ў Статуце партыі. Чалавек павінен быць чалавекам. Я супрацоўнічаў са святарамі розных канфесій. Удзячны лёсу, што звёў мяне ў Нясвіжы з айцом Дзмітрыем Хмелем і ксяндзом Эдмундам Даўгіловічам-Навіцкім. Мы разам бралі ўдзел у многіх мерапрыемствах. Добра памятаю ксяндза Гжэгажа Каласоўскага. Вялікай школай для мяне былі сустрэчы, супрацоўніцтва і добрае знаёмства з Мітрапалітам Філарэтам. І калі пачынаюць забіваць нейкі клін у грамадстве, кажу: “Мы ж людзі. Нам нельга так”.
Менавіта дзякуючы такому выхаванню ў сям’і, Леанід Крупец падчас сваёй дыпламатычнай місіі ў далёкай Бразіліі стаў ініцыятарам адкрыцця праваслаўнай царквы пад эгідай Маскоўскага патрыярхату. Правёў вялікую работу па пераводу пад апеку апошняга праваслаўнай царквы патрыярхату Партугаліі, якую ніхто не наведваў. Падключыў да гэтай богаўгоднай справы архімандрыта Аргенцінскага Леаніда. А падчас свайго візіту ў Бразілію Патрыярх Маскоўскі Кірыл правёў там службу.
Цяпер царква запатрабаваная. У яе ходзяць супрацоўнікі беларускага, расійскага, сербскага пасольстваў і праваслаўныя вернікі сталіцы Бразіліі.
Сталы сын, дзяржаўны работнік прымае рашэнні і ажыццяўляе іх, а дзеянні яго ў многім будуюцца на падмурку, закладзеным у дзяцінстве, на наказах маці, на яе прык- ладзе. Такія каштоўныя тыя ўрокі!
Тамара ПРАЛЬ-ГУЛЬ,
журналіст.
